روزه وسیله اخلاص

در روایتی از رسول اکرم (ص) آمده است که فرمود: خداوند متعال فرموده است: «روزه برای من است و من ثواب درخور آن را خواهم داد.»
نکات ظریفی در تعبیر خداوند متعال نهفته است، اینکه چرا خداوند متعال از میان عبادات، روزه را از آن خود دانسته است و پاداش آن را خود تضمین کرده است، موضوعی است که باید نکات و دقایق آن را دریافت.

روزه عبادتی است که به دلیل «دیدنی» نبودن عمل، کمتر می توان با آن، گناه ریا مرتکب شد.
گناه ریا معمولاً در جایی اتفاق می افتد که بنده با انجام عملی بخواهد از دیدن دیگران نیز لذت ببرد و یا در نظر دیگران موجه جلوه کند. روزه از این خاصیت بی بهره است و چون نمی توان عمل روزه را به دیگران نشان داد ـ و اصولاً دیدنی نیست ـ به همین دلیل نمی‌توان آن را وسیله‌ای برای ارتکاب عمل ریا قرار داد و از همین رو است که فقط خداوند است که به آن عمل آگاه است و در واقع زمینه اخلاص و توحید افعالی در این عبادت فراهم تر است.

در روایتی از امیرالمؤمنین آمده است:«اعمال خود را بی ریا و بدون خودنمایی انجام دهید که هر کس برای غیر خدا کار کند، خداوند او را به همان کس وا می گذارد.» این تعبیر حضرت علی (ع) بیانگر آن است که عمل آغشته به ریا از آنجا که عملی برای غیر خدا محسوب می شود، مورد پذیرش خداوند نخواهد بود و خداوند پاداش آن را نخواهد داد، اگرچه آن عمل، نیکو باشد.

اما روزه چون عملی است که روزه دار از انجام آن قصد نشان دادن عمل به دیگران را ندارد، بنابراین شریکی در عمل برای خدا قائل نشده است و این عمل را فقط برای خداوند انجام می دهد و خداوند نیز خود پاداش آن را بر عهده گرفته است.


از آنجا که در روزه نوعی از بی‌نیازی نسبی وجود دارد که روزه‌دار با روزه‌داری، خود را از طعام و شهوت بی‌نیاز می‌کند، در واقع خود را به اخلاق الهی که بی‌نیازی مطلق است، نزدیک کرده است.

برخی از علمای اخلاق گفته اند: «روح روزه و راز پوشیده آن و غرض اصلی از آن: تشبه است به یکی از اخلاق الهی، یعنی بی نیازی و وارستگی از هر چیزی و اقتدار به فرشتگان در خودداری از شهوات به قدر امکان و این فقط با کم کردن خوراک نسبت به غیر وقت روزه حاصل می شود.»۳

روزه دار از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی که خوردن و نوشیدن آنها در روزهای غیر ماه رمضان حلال است، خودداری می‌کند تا با این شیوه یعنی تمرین انجام ندادن کارهای حلال، اراده خود را برای دوری از گناهان و رفتارهای حرام تقویت کند.

امیرالمؤمنین علی (ع) می فرماید: «خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید»

روزه چون خاصیت ریایی شدن را کمتر دارد، بهترین میزان برای تشخیص میزان خلوص و اخلاص بندگان است. بنده ای که بدون الزام خارجی می تواند از خوردن و آشامیدن پرهیز نکند، ولی در عین حال خود را ملزم به اجرای فرامین الهی می داند و از سوی دیگر در انجام این عمل به دنبال رضایت غیر خدا نیست، باید در اخلاص به درجه ای نایل آمده باشد که رضایت خداوند را بر خواسته های نفسانی خود برتری بخشد.

و اگر روزه‌ای با اخلاص انجام شود، علمای اخلاق گفته‌اند: «هر که ماه رمضان را خالص برای خدا و تقرب به او روزه بدارد و باطن خود را از اخلاق نکوهیده پاک سازد و ظاهر خود را از معاصی و گناهان نگه دارد و از حرام اجتناب نماید و به جز حلال نخورد و در خوردن زیاده روی نکند و بر نمازهای نافله و ادعیه و دیگر آدابی که در این ماه سنت شده، مواظبت نماید، به مقتضای اخبار متواتر لایق و درخور مغفرت و رهایی از عذاب آخرت می‌گردد.»

خواجه عبدالله انصاری نیز در ذیل تفسیر آیه ۱۸۵ سوریه بقره می‌نویسد:
«اینک ماه رمضان آمد که هم بسوزد و بشوید، به آتش گرسنگی تن را بسوزاند و به آب توبه دلهای گناهکاران را بشوید. ای مسکین که قدر این نعمت ندانی، هرکجا که در جهان نوازش و شرفی است، در کنار تو نهادند، چنانکه اسلام که از همه آیین ها برتر است، بهترین دین تو آمد و محمد مصطفی که پیشرو جهانیان است، پیغمبر تو قرار داد و کعبه که شریف ترین خانه هاست، قبله تو کرد، ماه رمضان که شریف ترین ماهها است، موسم معاملت تو دانسته، ماهی که در آن گناهان آمرزیده می شود، دیوها رانده، درب بهشت گشوده و درهای دوزخ بسته می شود.

گر بسوزد گو بسوز ور نوازد گو نواز
عاشق آن به کو میان آب و آتش در بود
تا بدان اول بسوزد پس بدین غرقه شود
چون زخود بی‌خود شود معشوقش اندر بر بود

هم ایشان در ذیل آیه ۱۸۷ سوره بقره که خداوند در آن آیه مهلت خوردن و آشامیدن بندگان را در شبهای ماه رمضان تا وقت سحر می داند، نوشته است:
خداوند بندگان را به سحور خوردن فرماید و در سحور خوردن تعبیه لطیف از غیبت بیرون آرد، مقصود نه غذا خوردن است، بلکه تا بنده را در کمند دوستی اندازد، پس خوردن بهانه است و سحور دام دوستی را دانه است، چنان که در شب تار، آتش را موسی بهانه بود.

پس این سحری خوردن دام وصلت است که من نهادم تا تو برخیزی و در دام دوستی ما افتی، فرشتگان را گوییم بنگرید، بنده من شب خیز است. بسم الله بر زبان تو برانم تا گویم که بنده من از ذاکران است، سوزی در دلت پدید آرم تا از سر آن سوز آه کشی و من می گویم بنده من به مهر من سوزان است، بنده من می‌سوزد و می‌زارد و خدای او را می‌نوازد و در دلش نور معرفت می‌افزاید ۷.

امید آنکه توفیق توشه چینی از ماه مبارک رمضان یار راه باشد